Chiếu Tatami và văn hóa ứng xử trong phòng của người Nhật

Được ví như “linh hồn của ngôi nhà Nhật”, Tatami là một phần không thể thiếu trong những thiết kế nhà truyền thống của người dân “xứ anh đào”. Kết hợp hài hòa với những vật dụng truyền thống của căn phòng kiểu Nhật như cửa giấy, bàn trà thấp…tạo nên một không gian thoáng đãng, mang hương thơm dịu nhẹ và vẻ đẹp tinh tế, trang nhã luôn là niềm tự hào của gia chủ.

1. Tatami – nét đẹp văn hóa truyền thống “xứ Phù Tang”

Tatami là một loại chiếu truyền thống của Nhật, được làm từ những sợi rơm khô đan và ép chặt vào nhau, được sử dụng để lót sàn. Ngày nay, Tatami được sử dụng phổ biến, không chỉ tại những không gian truyền thống, mang đậm phong cách Nhật mà còn trong cả những ngôi nhà thiết kế hiện đại.

Trong tiếng Nhật, Tatami  (畳) có nguồn gốc từ động từ tatamu (畳む) với nghĩa là gấp hoặc xếp. Khi mới xuất hiện, chiếu Tatami khá mỏng chứ không giống những chiếc chiếu chúng ta thường thấy ngày nay.

Theo ghi chép của một số tài liệu, Tatami bắt đầu mang những đặc điểm hiện đại khi bước sang thời Heian. Vào thời điểm đó, phong cách kiến trúc theo lối Shiden-zukuri trở nên thịnh hành trong giới quý tộc ở Nhật Bản. Khi sàn nhà bằng gỗ trở nên phổ biến, chiếu Tatami được sử dụng làm thảm ngồi riêng cho những bậc chúa công, để thể hiện đẳng cấp của giới quý tộc Heian.

Sang đến thời Muromachi, kiến trúc nhà ở thay đổi Tatami bắt đầu được sử dụng để lót toàn bộ phần mặt sàn. Từ không gian sống của giới quý tộc, chiếu Tatami cũng được sử dụng để tổ chức những nghi lễ trang trọng như trà đạo.

Phải đền thời Edo, loại chiếu này mới bắt đầu được phổ biến đến tầng lớp bình dân. Tatami lan tỏa đến cả vùng thôn quê, và dần trở thành một biểu tượng văn hóa của “đất nước mặt trời mọc”.

1.1 Tại sao Tatami lại được phổ biến ở Nhật Bản?

Từ sau cuộc cải cách Minh Trị, Tatami dần trở nên vắng bóng trong những ngôi nhà thiết kế theo phong cách hiện đại châu Âu, xong những căn phòng lót chiếu Tatami – được gọi là Washitsu vẫn trở thành “căn phòng Nhật “ điển hình. Và việc sở hữu một căn phòng Washitsu vẫn là niềm tự hào của gia chủ.

Khi tìm hiểu về văn hóa truyền thống của người Nhật nói chung, khá nhiều người thắc mắc về sự phổ biến của chiếu Tatami tại “xứ hoa anh đào” này. Vậy nguyên do nào khiến cho Tatami được sử dụng phổ biến tại Nhật?

Nguyên nhân chính khiến cho chúng trở nên phổ biến tại Nhật Bản là do đặc trưng của khí hậu nước này. Thuộc vùng khí hậu ôn đới với mùa hè nóng nực và mùa đông lạnh giá. Và chiếc chiếu là vật liệu lót sàn không thể thích hợp hơn.

Bên cạnh công dụng lót sàn thì chiếu Tatami còn có tác dụng kiểm soát độ ẩm cũng như cách nhiệt rất tốt. Một tấm Tatami được cho là có thể hút trung bình 500cc hơi nước trong không khí. Đặc biệt hơn, đến khi phòng ốc quá khô thì lượng hơi nước sẽ được giải phóng ra, giống hệt chiếc máy phun ẩm tự nhiên.

Thêm đó, tính khó truyền nhiệt nhờ độ dày giúp chiếc chiếu này có đặc trưng là mùa hè không nóng và mùa đông không lạnh.

Có thể bạn quan tâm: Khí hậu Nhật Bản như thế nào?

2. Văn hóa ứng xử trong phòng trải chiếu Tatami kiểu Nhật

Cùng với sự phát triển của lối sống hiện đại, chiếu Tatami không được sử dụng phổ biến như trước nữa. Chúng hiện chỉ được sử dụng tại những không gian Nhật truyền thống hay không gian trà đạo.

Cũng vì thế mà rất ít người biết đến văn hóa ứng xử trong phòng trải chiếu Tatami. Thậm chí, rất nhiều người Nhật cũng không quan tâm nhiều đến vấn đề này. Tuy nhiên, khi bạn ghé thăm những ngôi làng Nhật truyền thống hay những căn phòng trà đạo, cắm hoa, thì cần phải đặc biệt chú ý văn hóa ứng xử trong phòng Tatami.

Vậy khi vào những căn phòng có trải Tatami, bạn cần phải ứng xử như thế nào cho đúng?

2.1 Tránh dẫm lên bệ cửa

Đây là văn hóa ứng xử cơ bản khi bạn bước vào một căn phòng Tatami. Bệ cửa chính là ranh giới giữa các phòng, nằm ở trung tâm của ngôi nhà và được kết nối với cột chính của ngôi nhà. Vì thế, nó được coi là gắn liền với chủ nhân của ngôi nhà. Việc bước lên bệ cửa, do đó, cũng giống như việc bạn bước lên người chủ của một gia đình. Và hành động này được cho là thiếu phép tắc.

2.2 Không bước lên đệm ngồi Zabuton

Trong phòng trải Tatami, bạn thường ngồi trên một chiếc đệm có tên “座布団 (Zabuton)” thay vì ghế.

Người Nhật thường ngồi xếp bằng hoặc ngồi kiểu quỳ Seiza, thẳng lưng trên đệm Zabuton. Khi ngồi trên đệm, người ta quy định rằng trước tiên phải ngồi thẳng trên mặt đệm, sau đó di chuyển dần đầu gối của bạn lên đệm để ngồi, thay vì giẫm lên.

3. Những điều có thể bạn chưa biết về chiếu Tatami Nhật Bản

Chiếu Tatami mang lại không gian ấm áp và gần gũi, thể hiện sự kính trọng và tôn trọng cho các nét đẹp truyền thống của văn hóa Nhật Bản. Đó là sự giản dị và sự kết nối với thiên nhiên, nhấn mạnh vào ý thức về sự cân bằng và hài hòa trong cuộc sống.

3.1 Cảm nhận công dụng của Tatami… bằng 4 giác quan

Bên cạnh chức năng chuyên dụng dễ nhận thấy là để trải sàn hay lót sàn, chiếu Tatami còn có nhiều công dụng khác. Đặc biệt hơn, bạn có thể cảm nhận công dụng của chúng…bằng 4 giác quan.

Về thị giác: Trong Washitsu, người Nhật không sử dụng các loại ghế có chân mà sẽ ngồi trên các tấm đệm Zabuton hay loại ghế tựa không chân được gọi là Zaisu. Các loại bàn hay bàn sưởi Kotatsu được sử dụng kèm theo cũng có thiết kế rất thấp. Thiết kế này được cho là đem đến cảm giác an tâm và bình tĩnh hơn vì khi đứng ở vị trí cao, tâm trạng của con người sẽ dễ bị kích động hơn.

Về xúc giác: Một chiếc chiếu Tatami được cho là có thể hút trung bình 500cc hơi nước trong không khí, khi phòng ốc quá khô, lượng hơi nước này sẽ được giải phóng ra, giống với cơ chế hoạt động của một chiếc máy hút ẩm – phun ẩm tự nhiên.

Về khứu giác: Tatami có khả năng hấp thu khí NO2 – chất gây ô nhiễm không khí, giữ cho không khí trong lành. Thêm đó, chiếm 20% trong thành phần hương thơm của cỏ Igusa là phytoncide, chiếu Tatami đem đến hương thơm nhẹ nhàng và khiến đầu óc thư thái hơn.

Về thính giác: Tatami còn có một khả năng là hấp thụ tiếng ồn, rất thích hợp với người sống trong các khu hộ chung cư đông đúc.

3.2 Tatami là một loại sàn truyền thống ở Nhật Bản

Chiếu Tatami được làm từ cói và vải. Các sợi cói được đan lại với nhau, và dùng vải để bọc bên ngoài các mép cói. Tại các căn phòng truyền thống của Nhật luôn sử dụng chiếu Tatami để trải sàn.

3.3 Có 4 kích cỡ của chiếu Tatami

Thông thường, chiếu Tatami được đặt hàng theo yêu cầu để vừa với kích thước phòng. Trong đó, có 4 kích thước tiêu chuẩn: Kyouma (京間), Chuukyouma (中京間), Edoma (江戸間), và Danchima (団地間).

3.4 Được sử dụng trong thi đấu Judo

Chúng được gọi là Judo Tatami. Loại chiếu này không sử dụng cói mà dùng một tấm polymer có bề mặt nhám giống như chiếu thông thường.

Lời kết

Trên đây là một vài thông tin về chiếu Tatami Nhật Bản. Với những chia sẻ này, hi vọng bạn có thể hiểu thêm về văn hóa truyền thống xứ Phù Tang và không gặp bỡ ngỡ khi ứng xử trong căn phòng trải chiếu Tatami.

THANH GIANG CONINCON GROUP

• Trụ sở: Số 30/46, Hưng Thịnh, X2A, Yên Sở, Hoàng Mai, Hà Nội
• Hotline: 091.858.2233
• Email: contact@thanhgiang.org